λες ή ασβεστούχος πηλός

(γερμ. löss). Ιζηματογενές πέτρωμα, συνήθως υποκίτρινου χρώματος, το οποίο αποτελείται από πολύ λεπτό υλικό (μεγέθη κόκκων από 1/16 έως 1/32 χιλιοστά) και περιέχει ανθρακικό ασβέστιο σε αναλογία έως 40%. Τα υλικά του είναι χαλαρά συνδεδεμένα μεταξύ τους, ιδιότητα στην οποία οφείλει την ονομασία του (löss = χαλαρός). Το λ. διακρίνεται όχι μόνο για την εξαιρετική λεπτότητα των κόκκων του, αλλά και για την απαλότητα στην αφή. Μία χαρακτηριστική του ιδιότητα είναι ότι μπορεί, χάρη στη σύστασή του, να συγκρατείται ακόμη και σε κάθετες πλαγιές. Μερικές από τις μεγαλύτερες πεδιάδες της Γης καλύπτονται από αποθέσεις του λ., δεν είναι όμως όλες οι αποθέσεις του λ. επίπεδες, γιατί η αιολική σκόνη επικάθεται εξίσου σε λόφους και κοιλάδες και βρίσκεται και σε περιοχές υψηλού αναγλύφου και σε χαμηλές περιοχές. Από άποψη σύστασης κατατάσσεται συνήθως ως είδος πηλού (ασβεστούχος πηλός) ή σπανιότερα ως αμμώδης πηλός. Τα μεγάλα σωμάτιά του αποτελούνται κυρίως από χαλαζία και άστριο, λιγότερο από κεροστίλβη, μαρμαρυγία κ.ά., ενώ τα λεπτά σωμάτιά του αποτελούνται από αργιλικά ορυκτά όπως υδρομαρμαρυγία, καολίνη, μοντμοριλονίτη κ.ά. Το λ. είναι πολύ πορώδες και συχνά οι σχηματισμοί του διασχίζονται από πολύ λεπτές κάθετες αρτηρίες που προέρχονται από παλιές ρίζες φυτών. Εξαιτίας της πορώδους δομής του, της μεγάλης υδατοχωρητικότητάς του και της λεπτής υφής του, τα εδάφη από λ. είναι πάρα πολύ εύφορα. Ορισμένες φορές, εξαιτίας της δράσης της βροχής, το ανθρακικό ασβέστιο το οποίο περιέχεται στο λ. συγκεντρώνεται σε διάφορα σημεία και σχηματίζει ασβεστούχα συσσωματώματα, όπως οι περίφημες κούκλες του λ. και οι κόνδυλοι ασβέστου. Η γένεση του λ. πρέπει να αναζητηθεί στις ερημικές περιοχές, όπου είναι πολύ ευνοϊκές οι συνθήκες της λεπτομερούς αποσάθρωσης και της αποφύσησης. Ευνοϊκό περιβάλλον για την απόθεσή του είναι οι περιοχές της στέπας, όχι μόνο διότι γειτνιάζουν με ερήμους, αλλά και επειδή η υγρασία του εδάφους και η ποώδης βλάστηση δεν επιτρέπουν τη μετακίνησή του. Η γένεση του λ. όμως μπορεί να προέλθει και από την αποφύσηση μεγάλων αποθεμάτων τιλιτών ή ποτάμιων αποθεμάτων τα οποία προήλθαν από την υποχώρηση μεγάλων παγετικών καλυμμάτων. Αποθέσεις λ. συναντώνται στην Ευρώπη, στην Ασία (στην Κίνα βρίσκεται ο παχύτερος σχηματισμός λ. παγκοσμίως), στη Νότια και στη Βόρεια Αμερική (κυρίως στις περιοχές της Νεμπράσκα, της Νότιας Ντακότα, της Αϊόβα, του Μισούρι και του Ιλινόις) με τη μορφή στρωμάτων πάχους από λίγα έως 100 μ., στις γραμμές διαχωρισμού υδάτων, στις πλαγιές και στις παλιές βαθμίδες των κοιλάδων. Το λ. χρησιμοποιείται για την κατασκευή πλίνθων (ωμών πλίνθων), τσιμέντου και ως υλικό πλήρωσης στην κατασκευή φραγμάτων και αναχωμάτων.